Wat is een waardevol leven? Hoe worden we gelukkig? Met het kapitalistisch denken is het kernidee van Aristoteles ondergesneeuwd geraakt, helaas. Aristoteles definieert geluk als optimaal functioneren van de mens en de mens functioneert optimaal als hij leeft volgens de deugd en de deugd is het juiste midden ( bijvoorbeeld moed als het midden tussen lafheid en roekeloosheid ). In zijn Ethica Nicomachea probeert hij grip te krijgen op de soms ongrijpbare staat van geluk. Een van de kernideeën is dat de mens die gelukkig wordt van deugdzaam handelen, een duurzamere vorm van geluk aanhangt, immers ook bij tegenslag kan men ook deugdelijk handelen. Dit in tegenstelling tot genot dat slechts kortdurend en tijdelijk is. Deugdelijk handelen bouwt iets op, het brengt positieve verandering tot stand.

Aristoteles begint zijn Ethica Nicomachea met te definiëren wat het goede is en hij definieert het goede als dat waar alles op gericht is.

Alle kunst, elke kunde, ieder onderzoek en evenzo iedere handeling en ieder bewust streven, naar men aanneemt, op een bepaald goed gericht; daarom heeft men wel met recht gezegd, dat het goede datgene is waarop alles is gericht.

In een volgend hoofdstuk verduidelijkt hij dat door te stellen dat “het goede een einddoel is dat nooit om iets anders maar om zichzelf wordt gekozen”. Zo komt hij vroeg tot de conclusie dat geluk het goede moet zijn waar alles op gericht is maar cruciaal is nu de weg daar naartoe. Hij maakt duidelijk dat duurzaam geluk voortkomt uit leven volgens de deugd maar ook dat de deugd ook iets is van de lange termijn. “Want één zwaluw maakt nog geen lente en ook doet één dag dat niet. Zo maakt evenmin één dag of een korte periode en mens gelukzalig en gelukkig”. We moeten onszelf onderzoeken en ontdekken wat deugdelijk is en wat onze eigen waarden zijn en die omzetten in handelen. Aristoteles noemt de deugden disposities, de manier waarop we in potentie reageren op wat ons overkomt, “practice makes perfect”. Het gaat er dus om dat we de deugd in praktijk brengen. Ik denk wel dat er naast deugden ook kern- en persoonlijke waarden zijn. Ik deel die in in drie categorieën: “Betekenisvolle verbinding, zijn, handelen en ontwikkeling”.

Betekenisvolle verbinding
Het begint met betekenisvolle verbinding met onszelf, de natuur en anderen. In het boeddhisme zou men zeggen “wees aanwezig in het nu”. Het is feitelijk niet anders dan de wetenschap, wie over onjuiste data beschikt, trekt onjuiste conclusies. We moeten dus met een open onbevooroordeelde houding aandachtsvol luisteren naar onszelf en onze omgeving en aandachtig onze omgeving ervaren. Door dit te doen krijgen we zicht op de persoonlijke waarden van onszelf. En ook dan pas krijgen we inzicht in de ander en onszelf. Kernwaarden en deugden die hieronder vallen zijn dus aandacht, acceptatie en vriendelijkheid.

Betekenisvol zijn
Als we zicht hebben op onszelf en de ander dan komt het erop aan om daar op een eerlijke manier recht aan te doen. Aristoteles stelt hier het volgende:

De slechte persoon nu is hij die zowel zichzelf als zijn vrienden zijn verdorvenheid in praktijk brengt, terwijl de beste persoon niet diegene is die de deugd ten opzichte van zichzelf in praktijk brengt, maar die dat doe in relatie tot de ander.

Cruciaal is hier het “in relatie tot”. Dat wil dus niet dat we zonder meer doen wat de ander wilt en daarbij onszelf negeren nee, we nemen alles in overweging en maken vervolgens een keuze die overeenkomstig de deugd is, dat kan wel nadelig voor onszelf zijn maar dat hoeft niet. Kernwaarden en deugden zijn authenticiteit, verantwoordelijkheid, zelfbeheersing, bedachtzaamheid en zelfbewustheid.

Betekenisvol handelen en betekenisvolle ontwikkeling
Als we nu dus in relatie tot die ander deugdelijk handelen dan brengen we de deugd als dispositie in de praktijk en elke keer dat we dit doen verdiept het de deugd in onszelf. Het wordt steeds natuurlijker om volgens de deugd te handelen en als we de ons de deugd eigen hebben gemaakt dan zal ook instinctief handelen volgens de deugd gaan we hebben immers flink geoefend. Kernwaarden en deugden hierbij zijn rechtvaardigheid, moed, eerlijkheid, zelfontwikkeling, integriteit.

Liefdevol handelen
Betekenisvol zou ik in deze synoniem stellen aan liefdevol. Liefdevolle verbinding, zijn en handelen en ontwikkeling zijn gericht op lange termijn groei. Toch geldt ook het spreekwoord “snoeien doet bloeien”, we zullen soms pijn ervaren maar de deugdzame man verdraagt deze pijn omwille van de deugd. Ik zie liefde over het algemeen als een kracht die meestal zacht is en soms hard maar altijd met de lange termijn groei als doel. Ik denk dat als we naar de natuur kijken dan zijn groei en afbraak onmiskenbaar voor alles wat leeft en bloeit.

Wijsheid
 

We kunnen bijvoorbeeld angst hebben, begeerte voelen, woedend zijn, medelijden hebben en in het algemeen gevoelens van genot en pijn ondergaan in te grote en te geringe mate en in beide gevallen niet op een goede manier. Het ondergaan van deze gevoelens echter op het juiste moment, met betrekking tot de juiste objecten, in relatie tot de juiste mensen, om de juiste reden en op de juiste manier, is het midden en het beste, en dit is nu juist eigen aan de deugd. - Aristoteles

Wijsheid is dus in elke situatie herkennen wat het juiste midden is en met de moed zetten we dat om in handelen.

Conclusie
Als we nu handelen volgens de deugd leven dan zal er rechtvaardigheid zijn vermits de wet goed is opgesteld, rechtvaardig handelen wordt immers als “wettig en redelijk handelen” gedefinieerd. Aristoteles noemt rechtvaardigheid de hoogste deugd niet in absolute vorm maar omdat deze is “in relatie tot de ander”. Daar ontbreekt het tegenwoordig veel aan. Mensen komen wel op voor hun eigen belangen maar de toetssteen van de deugd is wat als het een ander betreft en daarom schrijft Aristoteles:”Leiding geven zal laten zien wie iemand is”. En dan nu toch het hoogste goed waar alles op gericht is, geluk, duurzaam geluk. Liefdevol zijn is leven volgens de deugd en onze (kern)waarden en zal ons bijgevolg gelukkig maken.